نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) چيست؟ انواع+مزايا و معايب گر
نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) آزمايشي است كه ناهنجاري‌ها و مشكلات موجود در امواج مغزي يا فعاليت الكتريكي مغز بيماران را تشخيص مي‌دهد. فعاليت مغز با توليد بارهاي الكتريكي بسيار كوچكي همراه است. بسياري از مشكلات و بيماري‌هاي مغزي از طريق بررسي اين بارهاي الكتريكي قابل تشخيص هستند. اين روش آزمايشي است كه در آن انواع نوار مغز بارهاي الكتريكي را مورد بررسي قرار مي‌دهند.
نوار مغز به كمك الكترودهايي كه به شكل ديسك‌هاي فلزي كوچك با سيم‌هاي نازك هستند، انجام مي‌شود. هنگام آزمايش الكترودها روي پوست سر بيمار چسبانده مي‌شوند. اين الكترودها بارهاي الكتريكي ناشي از فعاليت سلول‌هاي مغز ناشي را تشخيص مي‌دهند. بارهاي الكتريكي مغز تقويت و به رايانه متصل به الكترودها فرستاده مي‌شوند تا بتوان آن‌ها را به صورت نمودار امواج نمايش داد. اين نمودار در واقع پاسخ نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) است كه روي كاغذ چاپ مي‌شود. چيزي كه در مورد نوار مغز اهميت دارد شكل امواج است اما پاسخ به محرك‌ها و تغييرات كوچك انرژي نيز توسط دكتر مغز و اعصاب مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
چه زماني نوار مغز گرفته مي‌شود؟
تجويز نوار مغزي يا eeg به عهده دكتر مغز و اعصاب است و اين كه چه موقع نوار مغز بگيريم، بايد توسط پزشك پاسخ داده شود. انجام اين آزمايش براي تشخيص و درمان برخي بيماري‌ها لازم است. در برخي موارد نيز پزشك براي بررسي بيشتر و دقيق‌تر انجام نوار مغز را تشخيص مي‌دهد.
به طور كلي نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) براي بررسي انواع اختلالات مغزي استفاده مي‌شود. اين اختلالات به صورت امواج نامنظم نمايش داده مي‌شوند و پزشك مي‌تواند با بررسي آن‌ها اختلالات مغزي بيمار را تشخيص دهد. بيشترين استفاده نوار مغز براي درمان و كنترل عارضه تشنج است. حتي اگر تشنج در سال‌هاي قبل اتفاق افتاده باشد، نوار مغز وجود و محل وقوع آن در مغز را نشان مي‌دهد.
تومور، سكته، آلزايمر، روان‌پريشي، اختلال خواب، تروما، مسموميت دارويي، كما و… از جمله ديگر مواردي هستند كه ممكن است به نوار مغز نياز داشته باشند. علاوه بر اين‌ها ممكن است هنگام جراحي براي نظارت بر جريان خون مغز از نوار مغز استفاده شود.
نوار مغز چه چيز را نشان مي‌دهد؟
نامنظم بودن شكل امواج به دست‌آمده از نوار مغز، نشان‌دهنده مشكلاتي در عملكرد مغز است. هر كدام از مشكلات مغزي به شكل خاصي در نوار مغز نمايش داده مي‌شوند. پزشك مغز و اعصاب با بررسي نوار مغز مي‌تواند اين مشكلات را شناسايي كند. كوچكترين اشكال و اختلال در فعاليتهاي مغز در نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) به صورت امواج ناهماهنگ نمايش داده مي‌شود. از جمله اختلالات مغزي كه به كمك نوار مغز قابل تشخيص هستند عبارتند از:
اختلالات تشنجي (نوار مغز تشنج)
آنسفاليت (التهاب مغز)
آسيب سر
آنسفالوپاتي
تومور مغزي
اختلالات خواب با نوار مغزي
دمانس يا زوال عقل
سكته مغزي
انواع نوار مغز
حال كه متوجه شديم نوار مغز چيست بهتر است بدانيد نوار مغز انواع مختلفي به شرح زير دارد:
نوار مغز معمولي: در اين نوع تست بيمار بايد در آرامش استراحت كند. هنگام انجام اين نوع نوار مغز از بيمار خواسته مي‌شود كه چند بار چشم‌هاي خود را باز و بسته كند و براي چند دقيقه نفس‌هاي عميق بكشد. گاهي در اين نوع تست نوار مغز چراغ چشمك‌زن را در نزديكي بيمار قرار مي‌دهند تا تاثير آن بر فعاليت مغز بررسي شود.اين نوع نوار مغز رايج تر از ديگر انواع نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) است.
نوار مغز خواب: در صورتي كه پزشك نتيجه مطلوب را از نوار مغز معمولي دريافت نكند، نوار مغز خواب تجويز ميكند. اين نوع نوار مغز در حالت خواب انجام مي‌شود. در برخي موارد از بيمار خواسته مي‌شود شب قبل از انجام تست را بيدار بماند تا در زمان انجام تست راحت‌تر به خواب برود. به همين دليل به اين نوع نوار مغز به نوار مغز محروم نيز گفته مي‌شود.
نوار مغز پايشي: گاهي پزشك تشخيص مي‌دهد كه لازم است فعاليتهاي مغزي بيمار در طول يك روز يا حتي بيشتر بررسي شود. در اين موارد تست نوار مغز سرپايي انجام مي‌شود. براي انجام اين نوع تست نوار مغز گيرنده‌اي روي لباس فرد قرار مي‌دهند تا فعاليتهاي مغزي او را حين انجام كارهاي روتين و روزمره ثبت كند. انجام اين تست به بستري بيمار در بيمارستان يا تحت نظر بودن او نياز ندارد و او مي‌تواند پس از نصب گيرنده به كارهاي روزمره خود بپردازد. گيرنده نوار مغز پايشي ضدآب است.
نوار مغز تلهمتري: اين روش يكي از انواع خاص نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) است كه هنگام انجام آن امكان فيلمبرداري وجود دارد و اطلاعات بيشتري در اختيار دكتر مغز و اعصاب قرار مي‌دهد. اين نوع نوار مغز روش طي چند روز و در حين بستري بودن بيمار در بيمارستان مي‌شود. در تلهمتري سيگنال‌هاي نوار مغز رايانه انتقال فرستاده مي‌شوند و به صورت ويدئو ضبط مي‌شوند تا امكان بررسي لحظه‌اي وضعيت مغز بيمار وجود داشته باشد.
روش گرفتن نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG)
يكي از نگراني‌هايي مشترك كساني كه بايد نوار مغزي بگيرند درباره روش انجام آن است. بنا به تشخيص پزشك نوار مغز توسط 8، 16يا 25 جفت الكترود گرفته مي‌شود. اين الكترودها، پالس‌هاي الكتريكي مغز را از طريق پوست سر دريافت مي‌كنند و سپس به رايانه متصل انتقال مي‌دهند. نوار مغز در حالت نشسته يا خوابيده گرفته مي‌شود. بيمار حين انجام نوار مغز بايد كاملا در آرامش و سكون باشد. بنا به تجويز پزشك، تكنسين تست نوار مغز از بيمار مي‌خواهد كه فعاليتهاي مختلفي انجام دهد؛ مثلا چشمان خود را ببندد، نفس عميق بكشد و با به محرك‌هاي بينايي، شنوايي و… توجه كند.
گرفتن نوار مغز نوزادان و كودكان
گاهي ممكن است كه پزشك براي نوزادان و يا كودكان نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) تجويز كند. در اين صورت بهتر از يك تكنسين باتجربه و باحوصله كمك بگيريد. پروسه گرفتن نوار مغز نوزادان و كودكان ممكن است براي آن‌ها ترسناك و دلهره‌آور باشد. براي همين ممكن است پزشكان مغز و اعصاب براي نوزادان و كودكان نوار مغز خواب را پيشنهاد بدهند. در اين صورت لازم است نوزادان و كودكان قبل از گرفتن نوار مغز نخوابند تا هنگام انجام آن به راحتي به خواب روند. در گرفتن نوار مغز از نوزادان و كودكان همكاري پدر و مادر بسيار مهم و كمك‌كننده است.
نوار مغز در منزل
ممكن است بيمار به دلايل مختلف از جمله كهولت سن، فلج حركتي و… امكان حضور در كلينيك براي گرفتن نوار مغز را نداشته باشد. در اين صورت بايد از متخصصاني كه خدمات گرفتن نوار مغز را در منزل ارائه مي‌دهند كمك گرفت.
آيا تست نوار مغز به بدن آسيب مي‌رساند؟
بيشتر كساني كه مي‌خواهند نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) بگيرند بابت مضرات اين تست و آسيب‌هاي ناشي از آن دغدغه دارند. اين در حالي است كه نوار مغز هيچ مشكل جانبي براي بدن يا مغز ايجاد نمي‌كند. تست نوار مغز سال‌هاست كه مورد استفاده قرار مي‌گيرد و به عنوان يك روش ايمن شناخته مي‌شود. اين تست كاملا بدون اشعه است و هيچ‌گونه اثر منفي ندارد. الكترودها فقط فعاليت مغزي را ثبت مي‌كنند و هيچ درد يا حسي به بيمار منتقل نمي‌كنند. علاوه بر اين‌ها هنگام انجام اين تست نبايد نگران جريان برق، شوك الكتريكي و… نيز بود.
البته به دليل فشار عصبي يا نگراني ناشي از انجام اين تست، ممكن است بيمار با افت قند خون، ضعف، استرس و… مواجه شود. به همين دليل بهتر است قبل از انجام اين تست نگراني‌هاي خود را با تكنسين تست نوار مغز يا پزشك مغز و اعصاب در ميان بگذارد و از بي‌خطر بودن تست مطمئن شود.
نوار مغز چقدر طول مي‌كشد؟
زمان انجام تست نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) بسته به نوع آن متفاوت خواهد بود. در تست نوار مغز معمولي از زمان شروع تست تا اتمام آن بين 20 تا 40 دقيقه طول مي‌كشد. تست نوار مغز خواب هم همين مقدار زمان مي‌خواهد. زمان تست نوار مغز پايشي نيز بين 1 تا 2 روز متفاوت است. براي بررسي‌هاي دقيق‌تر از تست‌هاي چند روزه يا تله متري فيلم استفاده مي‌شود. براي انجام تست‌هاي چند روزه بيمار در بيمارستان بستري مي‌شود.
قبل از گرفتن نوار مغز
آماده‌سازي قبل از گرفتن نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) بسيار مهم است، همچنين اطلاع داشتن از هزينه نوار مغزي. معمولا پزشكان و تكنسين‌هاي نوار مغز به بيماران مي‌گويند كه چه كارهايي بايد قبل از انجام تست نوار مغز انجام شود. قبل از انجام اين تست بايد حتما با پزشك مشورت كنيد تا براي انجام آماده شويد. كارهايي كه به طور معمول براي آماده‌سازي پيش از گرفتن نوار مغز انجام مي‌شوند عبارتند از:
روز قبل از انجام تست سر و موهاي خود را كاملا شستشو دهيد. پوست سر و موهاي شما بايد كاملا تميز باشند و وجود هر گونه كثيفي و چربي ممكن است نتيجه تست نوار مغز را با مشكل مواجه كند. قبل از گرفتن نوار مغز نبايد از شامپوهاي نرم‌كننده، اسپري، ژل و… استفاده شود.
بعضي از داروها در نتيجه نوار مغز اثر مي‌گذارند. به همين دليل بايد پزشك را در جريان همه داروها و مكمل‌هاي گياهي و… كه مصرف مي‌كنيد، قرار دهيد. در صورتي كه دارويي با نوار مغز تداخل داشت بايد حتما با مشورت پزشك مصرف آن را تا پس از گرفتن نوار مغز به تعويق بيندازيد.
كافئين در نتيجه نوار مغز اختلال ايجاد ميكند. در نتيجه بايد يك روز يا حداقل 8 ساعت قبل از گرفتن نوار مغز از خوردن يا نوشيدن موادغذايي كافئين‌دار خودداري كنيد.
اگر قرار است نوار مغز خواب گرفته شود، شب قبل از انجام تست بايد كمتر بخوابيد تا هنگام گرفتن نوار مغز راحت‌تر بخوابيد.
هنگام گرفتن تست نوار مغز نبايد گرسنه يا روزه باشيد. پايين بودن فشار خون هنگام گرفتن نوار مغز بر نتيجه تست اثر مي‌گذارد.
بهتر است هنگام انجام تست نوار مغز يك نفر همراه داشته باشيد.
علاوه بر موارد بالا رعايت همه توصيه‌هاي پزشك مغز و اعصاب براي گرفتن نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) الزامي است.
هنگام گرفتن نوار مغز
همانطور كه اشاره شد گرفتن انواع مختلف نوار مغز روش‌هاي گوناگوني دارد؛ اما به طور معمول هنگام تست از بيمار خواسته مي‌شود كه روي تخت دراز بكشد. 8 تا 25 جفت الكترود به كمك خمير مخصوص به پوست سر بيمار چسبانده مي‌شود يا كلاه الكترودها روي سر قرار داده مي‌شود. سپس از بيمار مي‌خواهند كه كاملا ساكن باشد و آرامش خود را حفظ كند. بي‌حركت بودن بيمار هنگام انجام تست بسيار مهم است. به همين دليل در بعضي موارد، گرفتن نوار مغز به طور دوره‌اي متوقف مي‌شود تا بيمار زماني براي استراحت داشته باشد.
در هنگام گرفتن نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) بايد كاملا به صحبت‌هاي تكنسين توجه داشته باشيد و مواردي كه از شما خواسته مي‌شود را رعايت كنيد. بنا به تجويز پزشك گاهي هنگام گرفتن نوار مغز از بيمار مي‌خواهند كه به طور منظم و سريع تنفس عميق داشته باشد و يا در معرض چراغ چشمك‌زن قرار بگيرد.
بعد از گرفتن نوار مغز
پس از اتمام تست، تكنسين كلاه الكترود را از روي سر بيمار برمي‌دارد. در صورتي كه براي اتصال الكترودها به پوست سر از خمير استفاده شده باشد، سر با آب گرم و مواد شوينده مخصوص شسته مي‌شود. بهتر است پس از اتمام بيمار سر و موهاي خود را دوباره شستشو دهد تا موها و پوست سر او دچار آسيب نشوند. ممكن است روي سر و محل قرارگيري الكترودها، التهاب و قرمزي ايجاد شود. اين التهاب پس از چند ساعت از بين مي‌رود و جاي نگراني نيست.
ممكن است براي انجام تست دارو يا آرام‌بخش خاصي استفاده شود. به همين دليل بهتر است يك فرد همراه بيمار باشد و از او مراقبت كند.
اگر بيمار داروهايي را براي انجام تست نوار مغز قطع كرده باشد، بايد با مشورت پزشك شروع دوباره مصرف آن‌ها را آغاز كند.
تكنسين يا پزشك مغز و اعصاب ساير توصيه‌هاي لازم پس از گرفتن نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) را به بيمار ارائه مي‌دهند.
مزايا و معايب نوار مغز
نوار مغز يك روش فراگير براي كمك به تشخيص و درمان بيماري‌هاي مغزي است. در ادامه مزايا و معايب اين تست را بررسي مي‌كنيم.
از مزاياي نوار مغزي ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
انجام نوار مغز كاملا بدون درد و عوارض جانبي است.
يك روش آزمايشي كاملا ايمن است و هيچ خطري ندارد.
تست نوار مغز بر پايه امواج الكتريكي انجام مي‌شود و خطرات امواج مغناطيسي را ندارد. به همين دليل براي همه افراد به ويژه بانوان باردار بدون خطر است.
معايب:
پروسه گرفتن نوار مغز طولاني و زمان‌بر است.
حركت نكردن و سكون ممكن است براي بعضي از بيمارهاي مغزي اذيت‌كننده و طاقت‌فرسا باشد.
خواندن جواب نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG)
جواب نوار مغز شامل چند برگه كاغذ است كه نمودارهاي امواج دريافتي از سر روي آن چاپ شده است. اين نمودارها نشان‌دهنده شكل موج‌هاي مختلفي هستند. در حالت عادي شكل و فركانس امواج منظم و يكنواخت است. اما در صورتي كه مغز دچار اختلال يا مشكلي باشد، شكل اين امواج نامنظم مي‌شود.
خواندن جواب نوار مغز يك كار كاملا تخصصي است و بايد توسط دكتر مغز و اعصاب انجام شود. پزشك مغز و اعصاب با مشاهده شكل موج‌هاي دريافتي از سر و بررسي تغييرات فركانس آن‌ها، عملكرد و اختلالات مغز را بررسي ميكند.
مشورت با دكتر مغز و اعصاب آنلاين يكي از راه‌هاي آسان و مطمئن براي كسب اطلاعات درباره نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) و خواندن جواب نوار مغز است.
اصطلاحات نوار مغز
همانطور كه گفته شد پزشكان با توجه به امواج نتيجه نوار مغز را تفسير مي‌كنند. امواج مغزي به دسته‌هاي زير تقسيم مي‌شوند:
امواج گاما: اين امواج مربوط به تمركز و توجه هستند و زماني توليد مي‌شوند كه مغز در حال يادگيري چيز جديدي يا واكاوي موضوعي باشد. اختلال در اين امواج نشان‌دهنده مشكلات يادگيري و تمركز است.
امواج بتا: هنگامي كه مغز در حال انجام فعاليتهاي ذهني از جمله صحبت كردن باشد، امواج بتا ساطع مي‌شوند. امواج بتا در تفكر و حل مسئله تاثير زيادي دارند. ناهماهنگي در شكل اين امواج ممكن است نشان‌دهنده اختلالات اضطرابي، وسواس و اختلالات خواب باشد.
امواج آلفا: اين امواج نقطه مقابل امواج بتا هستند و هنگام استراحت، مديتيشن، قدم زدن و… ايجاد مي‌شوند. هرگونه بي‌قراري و مشكلاتي از اين نوع به شكل اختلال در امواج آلفا نشان داده مي‌شوند.
امواج تتا: اين امواج مربوط به خيال‌پردازي و ايده‌سازي ذهن هستند. هنگام كار، دوش گرفتن، استراحت كردن و يا هر زماني كه مغز به طور اتوماتيك و بدون اين كه درگيري ذهني داشته باشيد، دستوراتي مي‌دهد امواج تتا منتشر مي‌شوند.
امواج دلتا: اين امواج هنگام خواب عميق و بدون رويا ايجاد مي‌شوند. دامنه اين امواج هميشه بيشتر از صفر است؛ زيرا در صورتي كه دامنه امواج دلتا صفر شود يعني مغز مرده است.
پزشكان با بررسي اين امواج در نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) مي‌توانند مشكلات بيماران را تشخيص دهند.
جمع‌بندي
يكي از روش‌هاي تشخيص و درمان بيماري‌هاي مغزي، گرفتن نوار مغز يا الكتروانسفالوگرام (EEG) است. اين روش بر پايه امواج الكتريكي انجام مي‌شود و كاملا ايمن است. در نتيجه آسيبي به بدن و مغز انسان وارد نمي‌كند و به همين دليل يك روش آزمايش كاملا مناسب است. پزشك مغز و اعصاب نوار مغز را براي تشخيص و بررسي اختلالاتي مثل بيماري صرع، تشنج، مشكلات حافظه، مشكلات خواب، تومور مغزي، زوال عقل، سكته مغزي و… استفاده مي‌شود. نوار مغز انواع مختلفي دارد و بنا به تشخيص پزشك مغز و اعصاب ممكن است هر يك از نوار مغزهاي معمولي، نوار مغز خواب، پايشي و يا تلهمتري از بيمار گرفته شود. رعايت نكات توصيه شده توسط پزشك قبل، هنگام و پس از گرفتن نوار مغز، الزامي است.
برچسب: ،