مجله اينترنتي استاد همه چي دان

مغز از شبكه‌اي از نورون‌ها و سلول‌هاي مغزي تشكيل شده است كه به طور همزمان با هم كار مي‌كنند تا عملكردي تخصصي را انجام دهند. با پيشرفت در شاخه علوم اعصاب، امكان تجزيه و تحليل انواع نقشه مغزي فراهم شده است و متخصصان پزشكي قادر به تعيين اين موضوع هستند كه آيا شبكه‌هاي عملكردي مختلف مغز در محدوده طبيعي كار مي‌كنند يا خير. نقشه مغزي به عنوان مرحله حياتي در درمان محسوب مي‌شود و پزشكان متخصص مغز و اعصاب آن را در هدايت درمان ضروري مي‌دانند. ازاين‌رو، ابزار تشخيصي فوق‌العاده‌اي است كه اطلاعات دقيقي را براي دريافت درمان مناسب ارائه مي‌دهد. تصور كنيد اگر پزشكتان دقيقاً نداند مشكل پزشكي شما چيست، امكان ارائه درمان مناسب هم وجود نخواهد داشت. اما، شايد بپرسيد تعريف دقيق‌ نقشه مغزي و كاربرد آن چگونه است؟ براي آشنايي بيشتر با اين روش تشخيصي، مطالعه اين مطلب را پيشنهاد مي‌كنيم.

تفاوت بين EEG و QEEG چيست؟

قبل از آشنايي با qEEG، لازم است به طور مختصر با نوار مغزي يا الكتروانسفالوگرافي (EEG) آشنا شويم كه كاربرد آن سنجش الگوهايِ الكتريكي، در سطحِ پوست ناحيه سر و انعكاس فعاليت قشر مغز است و معمولاً به عنوان امواج مغزي شناخته مي‌شود. اما، (qEEG) الكتروانسفالوگرافي كمّي است كه در اصطلاح به آن نقشه‌ مغزي نيز مي‌گويند و پيشرفتي در زمينه تجزيه، تحليل و تفسير بصري EEG است كه مي‌تواند به درك EEG و عملكرد مغز كمك كند و حتي آن را تقويت سازد. در واقع، در اين روش، فعاليت ثبت‌شده EEG از ضبط چند الكترودي و با استفاده از رايانه پردازش مي‌شود. داده‌هاي ديجيتال به صورت آماري تجزيه و تحليل و با مقادير مرجع مقايسه مي‌شوند. در نهايت، EEG پردازش‌شده، معمولاً به نقشه‌هاي رنگي عملكرد مغز به نام «نقشه‌ مغزي» تبديل مي‌شوند.

نقشه مغزي چيست

بسياري از افراد QEEG را با EEG اشتباه مي‌گيرند، اما همانطور كه گفته شد، روش‌هاي متفاوتي براي بررسي فعاليت امواج مغزي هستند. EEG شامل داده خام امواج مغزي است و اغلب توسط متخصصان مغز و اعصاب براي تشخيص تشنج و فعاليت مغز قبل از تشنج استفاده مي‌شود. QEEG تجزيه و تحليل EEG در چندين مكان مختلف سر است كه سپس براي ارائه نمايش بصري از عملكرد امواج مغزي پردازش مي‌شود. براي توضيح بهتر نقشه مغزي يا QEEG بهتر است كاري كه يك ميكروب‌شناس در آزمايشگاه براي مشخص كردن اينكه كدام آنتي‌بيوتيك به بهترين وجه عفونتي را درمان مي‌كند، تصور كنيد. در واقع، نقشه مغز مشخص مي‌كند كه آيا علائمي كه فرد آن را تحمل مي‌كند از لحاظ عصبي به هم مربوط هستند يا خير.

مزاياي نقشه مغزي چيست؟

نقشه مغزي مانند تست tcd مزاياي بسياري دارد. اين روش فعاليت الكتريكي مغز را اندازه‌گيري مي‌كند، اين اندازه‌گيري‌ها با مقادير هنجار مقايسه مي‌شوند و نقشه توپوگرافي بصري ايجاد مي‌كنند كه به صورت فضايي مناطقي از مغز را تعريف مي‌كند و عملكرد آن‌ها را در مقايسه با مقادير هنجار اندازه‌گيري مي‌نمايد. مزاياي نقشه‌برداري مغز شامل تشخيص قسمت‌هاي مختلف مغز، شناسايي علائم و علل ريشه‌اي آن‌ها، توسعه درمان‌هاي هدفمند و درك نحوه ارتباط مغز با بقيه بدن است. نقشه‌برداري مغز از چندين جهت مفيد است، از جمله:

شناسايي مشكلات شناختي و رواني

نشان دادن اينكه چگونه الگوهاي امواج مغزي را مي‌توان بهبود بخشيد

ارائه اطلاعات ارزشمند براي ايجاد برنامه درماني كه ممكن است شامل تكنيك‌هايي مانند نوروفيدبك (ثبت امواج EEG با استفاده از بازخورد عصبي به فرد جهت بازتوانبخشي عملكرد مغز) جهت كمك به تعادل مغز باشد.

ايجاد پروتكل درماني كه نواحي خاصي از مغز را كه باعث علائم مي‌شوند، مورد هدف قرار مي‌دهد.

تمايز ساختارهاي مختلف در مغز كه مي‌تواند اطلاعات مناسبي را براي هدايت درمان ارائه دهد.

درك نحوه ارتباط مغز با بقيه بدن كه مي‌تواند در درمان طيف گسترده‌اي از اختلالات مفيد باشد.

شناسايي علت اصلي برخي از علائم رواني يا فيزيولوژيكي

رديابي پيشرفت بيماري با درمان‌هاي مختلف

كاربرد نقشه مغزي

متخصصان، اطلاعات مشتق‌ شده از نقشه‌ مغزي را به عنوان ابزار باليني و جهت ارزيابي عملكرد مغز و پيگيري تغييرات ناشي از آن كه مي‌تواند به دلايل مختلفي از جمله نوروفيدبك يا دارو باشد، تفسير و استفاده مي‌كنند. همچنين، استفاده از نرم‌افزار تحليلي پيشرفته براي پردازش EEG/qEEG به پزشك اين توانايي را مي‌دهد تا تغييرات پويايي را كه در سراسر مغز و در حين انجام وظايف پردازش شناختي رخ مي‌دهد، مشاهده و تفسير كند. اين روش تشخيصي در تشخيص بيماري‌هايي از جمله اوتيسم و بيش فعالي مناسب است و به متخصصان اجازه مي‌دهد تا روند بيماري را در مراحل اوليه و حتي در طول بيماري بررسي نمايند.

مزايا و معايب نقشه مغزي

ممكن است تصور شود كه qEEG آزمايشي هزينه‌ بر است و يا هيچ مدرك علمي مبني بر مزاياي استفاده از آن وجود ندارد. درست است كه qEEG هزينه‌بر است، اما مزاياي بسياري دارد. البته، انجام منظم آن بدون آنكه مزيت درماني آن اثبات شود، بي‌معنا است. شواهد بسياري وجود دارد كه نشان مي‌دهد استفاده از qEEG تأثير درماني مثبتي دارد. قوي‌ترين استدلال استفاده از qEEG در تشخيص صرع غيرتشنجي و بدون كاهش هوشياري است. نقشه‌ مغزي، به عنوان روش تشخيصي مهم در ارزيابي بيماران مبتلا به اختلال كمبود توجه و اختلال بيش فعالي، اختلال اوتيسم، اختلالات يادگيري ، اضطراب ، افسردگي و اختلال استرس پس از سانحه محسوب مي‌شود. در اصل، فرآيند نقشه‌برداري مغز، پنجره‌اي غيرتهاجمي به عملكرد مغز فراهم مي‌كند و به متخصصان مغز و اعصاب اجازه مي‌دهد تا منبع علائم يا اختلال در تنظيم مغز را شناسايي كنند.

از طرف ديگر، معايب خاصي براي اين روش تشخيصي مطرح نشده است. اما، عدم تسلط پزشك متخصص در خواندن و تشخيص اختلالات احتمالي نقشه مغزي و عدم تطابق آن با نقشه‌برداري مغزي در افراد سالم هم‌سال، مي‌تواند از معايب اين روش تشخيصي محسوب شود.

نقشه‌برداري مغز چگونه كار مي‌كند؟

در نقشه مغزي، 19 حسگر روي سطح سر قرار مي‌گيرند و فعاليت امواج مغزي در 19 ناحيه ثبت مي‌شود. نقشه‌برداري مغز، روشي غيرتهاجمي و بدون درد است؛ دقيقاً مانند دماسنجي كه فقط دماي بدن را ثبت مي‌كند و تأثيري بر دماي بدن ندارد! در اين روش تشخيصي، فقط فعاليت الكتريكي براي تجزيه و تحليل ثبت مي‌شود. نقشه مغزي ضبط‌شده، از طريق پايگاه داده كه توسط FDA تاييد شده است براي مقايسه با نتايج عادي پردازش مي‌شود و به پزشك اين امكان را مي‌دهد تا هر ناحيه غيرطبيعي را كه در طول درمان نوروفيدبك به توجه خاصي نياز دارد، شناسايي كند. qEEG براي مقايسه فعاليت نقشه‌برداري مغزي فرد بيمار با فعاليت نقشه‌برداري مغزي فرد طبيعي كه در همان گروه سني قرار دارد، انجام مي‌شود. از qEEG بر روي بيماراني كه علائم بيش فعالي يا اختلال طيف اوتيسم را نشان مي‌دهند، استفاده مي‌شود تا پزشك علت اصلي اين علائم را در فرد تعيين كند.

نقشه مغزي تشخيص مي‌دهد كه آيا ناكارآمدي و يا بي‌نظمي در ناحيه‌اي از مغز وجود دارد يا خير. گاهي اوقات، علائم ناشي از ناحيه يا مناطقي از مغز كه كم كار هستند، به صورت امواج مغزي بيش از حد آهسته مشخص مي‌گردند كه باعث اختلال در عملكرد و علائم مي‌شود. در حالت ديگر، ممكن است در تعداد كمتري از بيماران، ناحيه يا مناطقي از مغز، بيش از حد تحريك شود و علائمي با امواج مغزي بسيار سريع را نشان ‌دهد. هر يك از اين ناهنجاري‌ها، عملكرد طبيعي يا بهينه مغز را مختل مي‌كنند و مي‌توانند علائم باليني ايجاد كنند.

نقشه مغزي و شبكه‌هاي مغزي

در مغز، شبكه‌هاي مغزي مختلفي براي تنظيم توجه، سازمان‌دهي، اولويت‌بندي، مديريت زمان، حافظه، خلق و خو، پردازش زبان و درك نشانه‌هاي اجتماعي غيركلامي وجود دارد كه به ويژه در بيماري اوتيسم مهم هستند. اين شبكه‌هاي مغزي مختلف، براي به اشتراك گذاشتن اطلاعات با يكديگر ارتباط برقرار مي‌كنند تا مغز بتواند وظايف پيچيده را به روشي بهينه انجام دهد. نقشه مغزي چيزي شبيه به شركتي با 19 مدير در قسمت‌هاي مختلف است كه همه آن‌ها براي حفظ عملكرد بهينه و كارآمد شركت، نياز به برقراري ارتباط و هماهنگي با يكديگر دارند.

تحقيقات در علوم اعصاب نشان داده است كه براي عملكرد بهينه مغز، ارتباطات عملكردي بين مناطق مختلف، مهم است. تجزيه و تحليل qEEG، انسجام بين نواحي مختلف مغز را اندازه‌گيري مي‌كند و سلامت يا عادي بودن ارتباطات عملكردي بين اين مناطق از مغز را نشان مي‌دهد. به عبارت ديگر، با استفاده از نقشه مغزي، ميزان ارتباط نواحي مختلف مغز با يكديگر سنجيد مي‌شود. به عنوان مثال، براي اينكه فردي خواننده خوبي باشد، لازم است تا بين شبكه‌هاي توجه، پردازش شنيداري و پردازش ديداري در مغز ارتباط كافي وجود داشته باشد!

چگونه از نقشه‌برداري مغز در درمان استفاده مي‌شود؟

بر اساس آناليز نقشه مغزي، پروتكل‌هاي نوروفيدبك توسعه يافته‌اند. اين پروتكل‌ها، نشانه‌هاي خاص مرتبط با شبكه‌هاي عملكردي مغز را مورد هدف قرار مي‌دهند. به عنوان مثال، اگر كودك مبتلا به بيش فعالي باشد و بر روي كارهاي غير ارجح تمركز نداشته باشد، qEEG، ناهنجاري‌هاي قابل‌توجهي را در قسمت شبكه‌هاي توجه مغزي نشان مي‌دهد. از اين‌رو، از درمان نوروفيدبك جهت بهبود عملكرد و ارتباطات در مناطق ضعيف يا مختل‌شده مغزي و جهت بهبود ارتباطات بين شبكه توجه با ساير شبكه‌هاي مرتبط موردنياز استفاده مي‌شود تا عملكرد بهينه مغز جهت تمركز، بهبود يابد. بدون نقشه‌برداري مغز، پزشك نمي‌تواند به درستي تشخيص دهد كه آيا علائم عصبي هستند يا صرفاً رواني و يا رفتاري. اگر عصبي باشد، نقشه مغزي مشخص مي‌كند كه كدام الگوهاي امواج مغزي و اتصالات عملكردي غيرطبيعي هستند و ناهنجاري در چه مكان‌هايي وجود دارد.

نقشه‌برداري مغز در افراد مبتلا به بيش فعالي و اختلال اوتيسم

علائم مشاهده شده در بيش فعالي و اختلال اوتيسم، اغلب نتيجه ارتباط اشتباه يا بي‌نظمي در شبكه مغزي خاص است. اما مي‌تواند نتيجه ناتواني برخي از شبكه‌ها براي انجام عملكردهاي ذهني پيچيده يا كنترل رفتاري و يا عاطفي باشد. اگرچه ارتباط اشتباه يا بي‌نظمي در شبكه مغزي مي‌تواند در بيش فعالي قابل توجه باشد، اما اين بي‌نظمي معمولاً در اختلال اوتيسم، حتي گسترده‌تر است و مغز به معناي واقعي كلمه به صورت هرج و مرج كار مي‌كند و فاقد ارتباط مؤثر بين مناطق يا شبكه‌هاي مختلف است. اين مشكل، باعث مي‌شود كودك حتي تحت تأثير خواسته‌هاي عادي قرار بگيرد. بيماران مبتلا به بيش فعالي با علائمي از جمله مشكل در تمركز پايدار، تكميل كار و غيره، عدم تعادل يا ناهنجاري‌هاي متفاوتي را در نقشه‌ مغزي نشان مي‌دهند كه منحصر به اختلال در تنظيم مغزشان است.

نقشه‌ مغزي در افراد مبتلا به اوتيسم، الگوهاي انسجام يا اتصال غيرطبيعي را در نواحي زباني مغز نشان مي‌دهد. بنابراين، انتظار كاهش عملكرد رشد زباني در كودكان اوتيسم دور از ذهن نيست و معمولاً نقص اصلي در بيماري اوتيسم محسوب مي‌شود. معمولاً الگوهاي امواج مغزي و اتصال غيرطبيعي در ناحيه خلفي راست مغز در كودكان و نوجوانان مبتلا به اختلال طيف اوتيسم مشاهده مي‌شود. البته جاي تعجب نيست، چون، اين ناحيه از مغز، در درك نشانه‌هاي اجتماعي غيركلامي و حالات چهره يا احساسات ديگران نقش دارد. اين بخش از مغز، در كودكان مبتلا به اختلال اوتيسم، در اولويت بالايي براي تجزيه و تحليل قرار دارد و اگر هرگونه عدم تعادل در نقشه مغزي مشاهده شود، بايد درمان گردد.

چگونه نقشه مغز مي‌تواند به سلامت روان كمك كند؟

يكي از بزرگ‌ترين نقاط ضعف در سلامت روان اين است كه اكثر پزشكان تشخيص را بر اساس نظرات باليني و بدون استفاده از داده‌هاي عيني قرار مي‌دهند. استفاده از نقشه مغزي، به عنوان ابزاري عيني، اطلاعات دقيقي را در مورد اينكه چه مناطقي از مغز كار مي‌كنند يا دچار اختلال هستند، به پزشك ارائه مي‌دهد.

آيا QEEG روشي ايمن است؟

از آنجايي كه نقشه مغزي يا QEEG روش جديدي محسوب مي‌شود، ممكن است سؤالاتي در مورد اينكه آيا اين روش تشخيصي مي‌تواند به هر طريقي مضر باشد يا خير، مطرح شود. پاسخ متخصصان منفي است! نقشه مغز به سادگي فعاليت الكتريكي سطحي مغز را اندازه‌گيري مي‌كند و تجزيه و تحليل داده‌ها از طريق رايانه انجام مي‌شود. از طرفي، هيچ جزء راديولوژيكي در اين فرآيند وجود ندارد و فقط داده‌هاي امواج مغزي EEG دريافت مي‌شود. اما، براي كسب نتايج دقيق فعاليت امواج مغزي، لازم است تا از ژل رسانايي و الكترودهايي كه به خوبي به سر متصل مي‌شوند، استفاده شود.

نتيجه‌گيري و جمع بندي

در اين مطلب با روش تشخيصي نقشه مغزي، مزايا و كاربردهاي آن آشنا شديم. اين روش تشخيصي از اهميت بسزايي در تشخيص بيماري‌هايي از جمله اختلال اوتيسم، بيش فعالي و… محسوب مي‌شود و خاص هر فرد است؛ تا جايي كه از آن به عنوان اثر انگشت مغز ياد مي‌شود. براي بهبود اختلالات خاص مرتبط با علائم بيمار، پروتكل‌هاي نوروفيدبك متفاوت و خاصي براي هر فرد در نظر گرفته خواهد شد. از طرفي، با تجزيه و تحليل نقشه‌هاي مغز، توسط متخصصان مغز و اعصاب باتجربه و توانمند، هزاران بيمار در مسير درماني صحيح قرار خواهند گرفت.

منبع: https://tabibnc.com/نقشه-مغزي-يا-qeeg-چيست-؟/